बुधवार, ११ जून, २०१४

खोट्या वास्तवाचे खरे बळी !!!



व्हॉट्सअपच्या एका ग्रुपवर चॅट सुरू होता. एकाकडून पार्टी वसूल करून घेण्यासाठीचे प्रयत्न ऐन रंगात आले होते. आत्तापर्यंतच्या इतरांकडच्या कमेंट्स वाचताना एकदम वर्गातली मीडिया थिअरी आठवली. मीडियाचं अजेंडा सेटिंग फंक्शन. एखाद्याला एखादी गोष्ट करायला लावायची ताकद मीडियामध्ये असते. त्यासाठीचे मेसेज पाठविण्याचं काम, इतरांची मतं बनविण्याचं काम मीडियामधून करता येणं शक्य असतं... वगैरे वगैरे. चॅट करता करताच, इतर दोघा- तिघांना उद्देशून मी लिहिलं... याला म्हणतात अजेंडा सेटिंग... पुढे पुन्हा पार्टी वसूल करून घेण्यासाठीचे प्रयत्नही सुरू झाले. प्रयत्नांना यश आलं. पार्टीची तारीख ठरली. व्हॉट्सअपरूपी एका सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवरून ठरलेला पार्टीचा अजेंडा सेट झाला. बकराही कापला गेला. मागच्या काही दिवसातल्या काही घटनांचा याच चॅटच्या निमित्ताने विचार केला. जाणवलं, याच खोट्या जगातल्या अशाच काही सेटिंग्समुळं एक बळी गेलाय, अनेक ठिकाणी मोडतोड झालीये आणि खोट्या खोट्या म्हणता म्हणता खऱ्यांचेच नुकसान व्हायलाही सुरुवात झालीये.

पत्रकारितेच्या औपचारिक शिक्षणाचा भाग म्हणून मीडिया थिअरी शिकलो. आवडीचा विषय म्हणून त्यात आणखी खोलात जाऊन विचार करताना आता अशी मन अस्वस्थ करून टाकणारी उदाहरणं समोर यायला लागली आहेत. अशा अनेक घटना यापूर्वीही घडून गेल्या असणारेत. आत्ता आणि तेव्हाचा फरक फक्त एवढाच आहे, की त्यावेळी हे असलं काही समजतही नव्हतं आणि त्याचे असे संदर्भही लावता येत नव्हते. आता असे संदर्भ लावता येतायेत. त्यातलं किती समजतं, हा कदाचित वादाचा मुद्दा ठरू शकतोय. पण तरी, मला तसं वाटतंय हे माझ्यालेखी जास्त महत्त्वाचं आहे. गेल्या काही दिवसांमधल्या सोशल नेटवर्किंगशी थेट संबंधित असणाऱ्या आणि व्हर्च्युअल रिअॅलिटीमधून सुरुवात होत थेट वास्तविक जगातही धिंगाणा घालू पाहणाऱ्या घटनाही अशाच गटात मोडतात

कोणी तरी, कुठे तरी एक फोटो फेसबुकवर टाकतोय काय, लोकं ते फोटो बघून शेअर करतात काय आणि त्याच्यावरून काही आक्षेप आलेच, तर कोणा तिसऱ्यालाच तो कोणी तरी समजून बदडतात मारतात काय. अरे काय चाल्लय हे.
आता काल- परवा कुठेतरी आपल्या महापुरुषांबाबतचा असाच एक वाद पुढे आला. बरं, हे सगळं एका सोशल नेटवर्किंग प्लॅटफॉर्मवरून सुरू होतं आणि लागलीच दुसऱ्या- तिसऱ्या सोशल नेटवर्किंग प्लॅटफॉर्मवर पसरतंही. सोशल नेटवर्किंगच्या बाबतीत आता तो अॅक्शन रिअॅक्शनचा एक वेगळाच नियम पुढे येताना या निमित्तानेच दिसतो आहे... 

एव्हरी सोशल नेटवर्किंग अॅक्शन हॅज अॅन इक्वल अँड मेनी पॅरलल रिअॅक्शन अॅज वेल,’...

असाच तो नियम म्हणावा लागणार आहे. कारण सोशल नेटवर्किंगचे लाईक्स आणि शेअरर्स पाहिले, तर ते कधी अपोजिट अॅक्शनही म्हणता येतात, असेच असतात. आणि कदाचित त्याचाच परिणाम म्हणून की काय, व्हर्च्युअल जगातल्या घटनांचे पडसाद पॅरलली आपल्या वास्तविक जीवनातही उमटायाला लागले आहेत. फोटो ई- मीडियामध्ये, धिंगाणा वास्तविक जीवनात. अजेंडा ई- मीडियासाठीचा आणि परिणाम रिअल लाइफमध्ये.

कोणी तरी, कुठे तरी बसून एक अजेंडा सेट करतोय. त्याचे फॉलोअर्स हा अजेंडा पुढे रेटण्याचा प्रयत्न करतायेत. अजेंडा सेट करणाऱ्याचा उद्देश हा फक्त अपोझिट अॅक्शन किंवा रिअॅक्शन पुरताच मर्यादीत राहिलेला नाही. त्याला रस आहे, तो व्हर्च्युअल लाइफशी पॅरलल असणाऱ्या रिअल लाइफमधील रिअल घटनांमध्ये. त्यामुळेच तर अजेंडा सेट होतोय तो तिकडं व्हर्च्युअल जगात आणि पडसाद मात्र उमटताहेत ते रिअल लाइफमध्ये. अर्थात आता हसू याचं येतंय, की या सगळ्या बाबींवर नियंत्रण ठेऊ पाहणारे लोक व्हर्च्युअल रिअॅलिटीबाबतची रिअॅक्शन नोंदवताना दिसतात. त्याचवेळी पॅरलल अॅक्शन्श नेमक्या काय घ्यायच्या, याची मात्र त्यांना जाणीव असल्याचं मला स्वतःला तरी दिसत नाही. सोशल मीडियामधून एकाच वेळी अॅक्शन, रिअॅक्शन आणि पॅरलल अॅक्शन साध्य होत असताना, रिअल लाइफमध्ये हे करण्यासाठी वेगवेगळ्या बाबींचा आधार घ्यावा लागतोय. कसं काय राव हे असं.... 

सोशल नेटवर्किंगच्या आहारी गेलेल्यांची अनेक उदाहरणं आत्तापर्यंत माहिती होती, पण सोशल नेटवर्किंगवरच्या वास्तवाशी कोणताही संबंध नसताना, केवळ तो जोडला गेल्याने झालेली तोडफोड वा गेलेल्या बळीचा प्रकार आत्ता पहिल्यांदाच अनुभवतोय. हे सारं करणारे लोक निश्चितच बाळबोध नाहीत. त्यांना या दोन्ही गोष्टींचे परिणाम माहिती असणारच. बाळबोध तर आपण ठरतोय. त्यांनी सेट केलेल्या अजेंड्यानुसार त्यांच्या अॅक्शन्सवर रिअॅक्शन्स देत बसतोय. त्यांच्या अॅक्शन्सची तीव्रता त्यांना हव्या त्याच पद्धतीने वाढवतोय. खोट्या वास्तवाभोवती असाच बाळबोध विचार करत खऱ्यांचेच बळी पाडतोय.